for English scroll down or press here
Αυτοσχεδιασμός – Πρακτική και ασκήσεις #0
Άσκηση – Exercise #1
Άσκηση – Exercise #2
Άσκηση – Exercise #3
Άσκηση – Exercise #4

Εισαγωγή – Πρόλογος

Όταν άρχισα να αυτοσχεδιάσω σκεφτόμουν γιατί να αυτοσχεδιάζουμε; Γιατί υπάρχει αυτή η ανάγκη; Γιατί ενώ μπορούμε να συνθέτουμε, επιλέγουμε να αυτοσχεδιάζουμε μόνες ή μόνοι ή με άλλους ανθρώπους; Με τον καιρό κατάλαβα ότι αυτοσχεδιάζουμε γιατί θέλουμε απλά να παραμένουμε δημιουργικές. Αν και ο όρος δημιουργικότητα είναι αρκετά σχετικός, προσωπικά νιώθω ότι παίζοντας πάνω στο όργανο γνωρίζω καλύτερα το τι θέλω να ακούω και μάλιστα την συγκεκριμένη στιγμή. Μετά τα πρώτα χρόνια παρατήρησα ότι όχι μόνο βελτιώθηκα τεχνικά – πράγμα που οφείλεται και εν μέρει στην τεχνική κατάρτιση μέσω της μελέτης κλασικού ρεπερτορίου – αλλά παρατήρησα βελτίωση σε επίπεδο αποφάσεων και αντίληψης της μουσικής. Γνωρίζω καλύτερα τι θέλω μαθαίνοντας τι είχα να πω σαν άνθρωπος μουσικά.

Το να συνθέτεις είναι μία διαδικασία που πολλές και πολλοί θεωρούν προϋπόθεση πριν αρχίσεις να αυτοσχεδιάζεις. Δεν μπορώ να το επιβεβαιώσω ή να το απορρίψω με απόλυτη βεβαιότητα. Προσωπικά ξεκίνησα αντίστροφα αυτή τη διαδικασία – πρώτα ξεκίνησα να αυτοσχεδιάζω γιατί δεν ήξερα να διαβάζω νότες. Πολλές και πολλοί μουσικοί είτε ξεκίνησαν και με τα δύο ταυτόχρονα, είτε ασχολήθηκαν μόνο με το ένα είδος, είτε είχαν διακριτές περιόδους ενασχόλησης. Στο μυαλό μου έρχονται δύο πρόσωπα: ο Giancinto Scelsi που έχει δύο καλλιτεχνικές περιόδους, μία των συνθέσεων και άλλη μία έργων που κατέληξαν να αποτυπωθούν στο χαρτί από ηχογραφημένους αυτοσχεδιασμούς (οι οποίες σημειωτέον ότι διαφέρουν αρκετά στυλιστικά μεταξύ τους) και ο Rohan de Saram (ερμηνευτής – γνωστό μέλος του Arditti Quartet) ο οποίος είχε τρεις διακριτές περιόδους μελέτης και εμβάθυνσης της καλλιτεχνικής του καριέρας (κλασικό ρεπερτόριο, σύγχρονη μουσική, αυτοσχεδιασμός & μελέτη άλλων μουσικών πολιτισμών/παραδόσεων). 

Η σύνθεση είναι μία δημιουργία που λαμβάνει μέρος πάνω σε χαρτί ή στον υπολογιστή (προγράμματα προγραμματισμού πχ max, super collider). Ακόμα και αν συμφωνήσουμε ότι η σύνθεση μπορεί να πραγματοποιηθεί παίζοντας κατ’ ευθείαν πάνω στο όργανο,  δεν μπορεί να γίνει πάνω από έναν άνθρωπο. Είναι η μόνη άποψη για την διαφορά αυτοσχεδιασμού και σύνθεσης που μπορώ να δώσω με σιγουριά. 

Για να οξύνω την φαντασία σας, αν μαζέψουμε τρεις μουσικούς στο ίδιο δωμάτιο και γράψουν σε ένα χαρτί μουσικές ιδέες ταυτόχρονα, το αποτέλεσμα αυτό δεν αποτελεί “σύνθεση”. Η δομή, η φόρμα, ο συγκερασμός των τριών ηχητικών ιδεών προκύπτει από την αναπαραγωγή νοητικά αυτών στο μυαλό του κάθε σύνθετη. Μέχρι να παιχτούν μουσικά αυτές οι ιδέες και να ακουστούν ταυτόχρονα από τους τρεις, το αποτέλεσμα δεν αποτελεί απόφαση και των τριών αλλά αποτέλεσμα τύχης (σαν να βάζαμε να παίζουν ταυτόχρονα τρεις δίσκοι μουσικής). Άραγε υπάρχουν εγχειρήματα συλλογικής σύνθεσης; Ακόμα και αν οι τρεις μουσικοί γράψουν μουσικά σκίτσα ή σκαριφήματα ιδεών ή  συνεννοηθούν με λόγια εκείνη την στιγμή, κανείς δεν θα μπορεί να κάνει πρόβλεψη πώς θα είναι το τελικό κομμάτι. Εν ολίγοις δεν υπάρχει έλεγχος στο αποτέλεσμα από κανέναν από τους τρεις. Η άμεση επικοινωνία κ έλεγχος μέσω των ηχητικών κυμάτων είναι η διαφορά του αυτοσχεδιασμού από την σύνθεση.

Η διαφορά αυτή γίνεται μεγαλύτερη αν σκεφτεί κανείς ότι κατά την σύνθεση – ειδικότερα αυτής για μεγάλο σύνολο και πολλά όργανα που γίνεται αποκλειστικά στο χαρτί – δεν υπάρχει ο ρόλος των σωμάτων και της φυσιολογικής συνύπαρξης. Και αν θεωρήσουμε ότι η εγκεφαλική δραστηριότητα και το κούνημα του χεριού για το μολύβι είναι “κίνηση” τότε να πω ότι “σώμα” δεν είναι απλώς η ενεργειακή μεταβολή του σώματος αλλά είναι η συνισταμένη άπειρων νευρολογικών δραστηριοτήτων οι οποίες βάσει μελετών επηρεάζονται συνεχώς από την παρουσία ή απουσία άλλων σωμάτων (δεν εννοώ σε καμία περίπτωση μεταφυσικό συσχετισμό). Το σώμα του ατόμου υπάρχει παντού και πάντα όσο ζει. Το σώμα σαν αλληλεπίδραση με άλλα σώματα, είναι το πραγματικό “Σώμα” του οποίου ο ρόλος ενεργοποιεί δημιουργικές διαδικασίες στον εγκέφαλο – ακόμα και αν δεν κινείται στον χώρο (μουσικοί ΑΜΕΑ, μουσικοί που κάνουν απλά κλικ σε έναν υπολογιστή). Το σώμα δηλαδή τα νεύρα των ματιών, του δέρματος, της όσφρησης και φυσικά της ακοής λειτουργούν πολύ πιο γρήγορα στο υποσυνείδητο αντί του συνειδητού. Άρα κατά την διάρκεια μιας παράστασης αυτοσχεδιασμού, έχουμε όλες σχεδόν τις αισθήσεις μας ενεργοποιημένες πράγμα που δημιουργεί άπειρα ερεθίσματα υποσυνείδητα οι οποίες γίνονται πνευματικές εικόνες μέσω της δημιουργικής νευρολογικής διαδικασίας (δες ομιλία Αθανάσιου Φωκα). Αυτή η σκέψη απαντά, γιατί πολλές και πολλοί φίλες μου συνθέτες ή ποιήτριες αρκετές φορές επιδιώκουν να συνθέτουν ή να γράφουν έξω σε πάρκα, σε συναυλίες, σε παραστάσεις, σε πάρτυ των παιδιών τους με την παρουσία άλλων. Χρησιμοποιούν αυτό που στον αυτοσχεδιασμό θεωρείται βασικό συστατικό υλικό: ύπαρξη άλλων ανθρώπων (κοινού ή συνεργατών), ύπαρξη σωμάτων, κτίριο, θερμοκρασία, ψυχολογία, οσμές, ήχοι του περιβάλλοντoς κά.

Κάνω αυτό τον πρόλογο προσπαθώντας όχι να απαντήσω στο σύνηθες ερώτημα τι είναι ο αυτοσχεδιασμός και τι η σύνθεση. Γιατί αν συζητήσουμε την σόλο διαδικασία  αυτοσχεδιασμού ή σόλο ερμηνείας, τότε τα πράγματα γίνονται πολύ πιο δυσδιάκριτα. Δύσκολα μπορεί να απαντήσει κάποια ή κάποιος αν ένα κομμάτι που παίζει πχ μία σόλο τρομπέτα είναι ή όχι αυτοσχεδιασμός. Ο Rohan de Saram σε μία συνέντευξή του, αναφέρει ότι ο αυτοσχεδιασμός είναι μεν σύνθεση (composition) αλλά όχι έργο (work). Αυτή η τοποθέτηση είναι αρκετά κατατοπιστική και νομίζω ότι κάνει την διάκριση βάση της ψυχολογικής διαφοροποίησης του μουσικού όταν αυτοσχεδιάζει και όταν ερμηνεύει ένα έργο καθώς και της ψυχολογίας του κοινού. Ένας μουσικός αυτοσχεδιασμού ξέρει ότι αυτό που μόλις έπαιξε δεν θα μείνει αιώνια και δεν θα μπορεί να αναπαραχθεί (η ηχογράφηση δεν μπορεί να καταγράψει όλη την πληροφορία) ενώ μία συνθέτρια ξέρει ότι αφήνει ένα έργο που ένα άλλο “σώμα” θα αναπαράγει δυνητικά στο μέλλον. Είναι από τις λίγες απαντήσεις που αισθάνομαι ότι απαντά στο ερώτημα χωρίς όμως να μπορώ να εξηγήσω παραπάνω ποια η διαφορά ενός “έργου” και μιας “σύνθεσης”. Το ερώτημα αυτό χρόνια προσπαθούν να το απαντήσουν και συνήθως κάποιες απόψεις γίνονται αφοριστικές. Αλλά να θυμίσω ότι ούτε το ερώτημα τι είναι Τέχνη, ειδικά με τις τελευταίες εξελίξεις της Τεχνητής Νοημοσύνης, μπορεί με ευκολία να απαντηθεί. 

Ο πρόλογος αυτός για τις ασκήσεις αυτοσχεδιασμού, θέλω να μεταφέρει το φορτίο για όποια και όποιον θελήσει να εξασκηθεί στον αυτοσχεδιασμό με τον τρόπο που προκύπτει από την δική μου ενασχόληση. Κύριο εύρημα μου είναι ότι κυρίως με ερωτήματα πρέπει να μελετάμε την μουσική και ειδικότερα όταν αυτή θέλουμε να παίζεται ζωντανά. Η μουσική διεργασία πρέπει να μιμείται αυτή των επιστημών. Όχι με σίγουρες απαντήσεις ή με την πεποίθηση ότι γνωρίζουμε, αλλά συνεχώς αναρωτούμενες και αναρωτώμενοι τι είναι η μουσική και ποιος ο αντίκτυπος στους ανθρώπους.

Οι ασκήσεις που παραθέτω είναι όσο πιο απλά γραμμένες και συνοδεύονται με ερωτήματα για προβληματισμό των μουσικών. Δεν αποτελούν οδηγό εκμάθησης ή οδηγίες ή μέθοδο διδασκαλίας. Οι ασκήσεις αυτές μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την εξάσκηση του αυτοσχεδιασμού, σύνθεσης μουσικής, χορού ή και άλλων τεχνών (εικαστικά, χορός). Όλες οι τέχνες είναι ήχοι και δονήσεις. Όλες οι τέχνες ερεθίζουν συνολικά το νευρολογικό σύστημα με διαφορετικό τρόπο και εντάσεις. Είμαι ανοιχτός σε οποιοδήποτε ευγενικό σχόλιο, προβληματισμό και φυσικά θα χαιρόμουν αν μου στέλνατε δείγμα της εφαρμογής των ασκήσεων (ηχογράφηση, βίντεο).

---

Improvisation – Practice and exercises #0

Introduction – Prologue

When I started to improvise I was thinking why improvise? Why is there this need? Why, while we can compose, do we choose to improvise alone or alone or with other people? Over time I realized that we improvise because we just want to remain creative. Although the term creativity is quite relative, I personally feel that playing on the instrument makes me more aware of what I want to hear and even more so at that particular moment. After the first few years I noticed that not only did I improve technically – which is partly due to technical training through studying classical repertoire – but I noticed an improvement in terms of decision-making and perception of music. I know better what I want by learning what I had to say as a person musically.

Composing is a process that many people consider a prerequisite before you start improvising. I can’t confirm or deny that with absolute certainty. I personally started this process in reverse – first I started improvising because I didn’t know how to read music. Many, many musicians either started with both at the same time, or were only involved in one genre, or had distinct periods of involvement. Two people come to mind: Giancinto Scelsi who has had two artistic periods, one of compositions and another of works that ended up being captured on paper from recorded improvisations (which, it should be noted, differ quite a bit stylistically from each other) and Rohan de Saram (performer – a well-known member of the Arditti Quartet) who has had three distinct periods of study and deepening of his artistic career (classical repertoire, contemporary music, improvisation & study of other musical cultures/performances).

Composition is a creation that takes place on paper or on the computer (programming programs e.g. max, super collider). Even if we agree that composition can be performed by playing directly on the instrument, it cannot be performed over a human. It is the only view on the difference between improvisation and composition that I can give with confidence.

To sharpen your imagination, if we get three musicians together in the same room and they write down musical ideas on a piece of paper at the same time, the result is not a “composition”. The structure, the form, the fusion of the three sound ideas results from mentally reproducing them in the mind of each composer. Until these ideas are played musically and heard simultaneously by the three, the result is not a decision of all three but the result of chance (as if we were to have three music records playing simultaneously). I wonder if there are collective composition projects? Even if the three musicians write musical sketches or sketches of ideas or agree on words at that moment, no one can predict what the final piece will look like. In short, there is no control over the outcome by any of the three. Direct communication and control through sound waves is the difference between improvisation and composition.

This difference becomes greater when one considers that in composition – especially that for a large ensemble and many instruments done exclusively on paper – there is no role for bodies and physiological coexistence. And if we consider that brain activity and the waving of the hand for the pencil is “movement” then let me say that “body” is not just the energetic variation of the body but is the composite of infinite neurological activities which on the basis of studies are constantly influenced by the presence or absence of other bodies (I do not mean in any way a metaphysical correlation). A person’s body exists everywhere and always as long as he lives. The body as interaction with other bodies, is the real “Body” whose role activates creative processes in the brain – even if it is not moving in space (disabled musicians, musicians just clicking on a computer). The body i.e. the nerves of the eyes, skin, smell and of course hearing work much faster in the subconscious instead of the conscious. So during an improvisation performance, we have almost all of our senses activated which creates infinite subconscious stimuli which become mental images through the creative neurological process (see Athanasios Fokas’ talk). This thought answers why many and many of my composer or poet friends several times seek to compose or write outside in parks, at concerts, at performances, at their children’s parties in the presence of others. They use what in improvisation is considered basic material: existence of other people (audience or collaborators), existence of bodies, building, temperature, psychology, smells, sounds of the surroundings, etc.

I make this preface trying not to answer the common question of what is improvisation and what is composition. Because if we discuss the solo process of improvisation or solo performance, then things become much more indistinguishable. It is difficult for someone or someone to answer whether a piece played by, say, a solo trumpet is or is not an improvisation. Rohan de Saram, in an interview, states that improvisation is composition but not a work. This statement is quite informative and I think it makes the distinction based on the psychological differentiation of the musician when improvising and when performing a work as well as the psychology of the audience. An improvising musician knows that what they just played won’t last forever and can’t be reproduced (the recording can’t capture all the information) while a composer knows that they are leaving a work that another “body” will potentially reproduce in the future. It’s one of the few answers that I feel answers the question without being able to explain further what the difference between a “work” and a “composition” is. This question has been attempted for years and usually some opinions become aphoristic. But let me remind you that even the question of what is Art, especially with the latest developments in AI, cannot be easily answered.

This prologue to the improvisation exercises, I want to carry the burden for anyone and everyone who wants to practice improvisation in the way that arises from my own involvement. My main finding is that it is mainly with questions that we should study music, and especially when we want it to be played live. The musical process should mimic that of the sciences. Not with certain answers or with the belief that we know, but by constantly questioning and asking what music is and what its impact on people is.

The exercises I have listed are as simply written as possible and are accompanied by questions for musicians to reflect on. They are not a learning guide or instructions or method of teaching. These exercises can be used to practice improvisation, music composition, dance or other arts (visual arts, dance). All arts are sounds and vibrations. All arts stimulate the neurological system as a whole in different ways and intensities. I am open to any kind comments, reflections and of course I would be happy if you send me a sample of the application of the exercises (recording, video).

Translated with www.DeepL.com/Translator (free version)